John E Williams

Waarom niet een keer een reactie schrijven op Butcher's Crossing? Het is tenslotte geen alledaags boek

Met enige verbeelding zijn deze Portugese schapen om te vormen tot bisons. Voeg er nog een box canyon aan toe en de plaats van handeling voor Butcher's Crossing is compleet. De schapen mogen blij zijn dat ze een wolvacht hebben en niet zoals bisons begeerd worden om hun huid zoals eens en vogue was. Nu schijnt Vogue het blad om te bekijken of je modieus wel au fait bent. Hoe schaapachtig om niet met je tijd mee te gaan. Ik draag meestal een katoentje hier in de tropen.

Butcher's Crossing door John Edward Williams

Butcher’s Crossing

John Williams

Ik kan me niet herinneren ooit een roman over het Wilde Westen te hebben gelezen die me geboeid heeft als literair kunstwerk. Of het moet in mijn jeugd geweest zijn zonder dat ik het als zodanig kon bestempelen. Ik denk dat ook het onderwerp, een grote bisonjacht, me niet heeft kunnen bekoren en teveel als een soort cowboy romantiek moet hebben afgestoten. Het toont aan dat literatuur niet bepaald wordt door het genre maar door de meesterhand van een schrijver. Wie ander werk van Williams kent, zal zich er niet over verbazen dat ook een bisonjacht tot literatuur van kwaliteit kan leiden. Dit mag dan waar zijn, maar dwingt nog sterker tot nader onderzoek waarin het geheim van  deze literatuur in wezen schuil gaat. Grote woorden, grote problemen ook. In de constructie van het verhaal behoeft het geheim niet gezocht te worden. Immers, het is een eenvoudig lineair verlopend verhaal, dat recht toe recht aan verteld wordt. De gebeurtenissen volgen elkaar logisch en vanzelfsprekend op zonder dat er ingewikkelde flashbacks  of andere herinneringstechnieken worden toegepast. En als deze al gebruikt worden, verwijzen ze naar informatie waarover de lezer al beschikt dankzij het verhaal. Er wordt niet terug gegrepen op ervaringen, die moeten worden uitgelegd of nader omschreven. De schrijver speelt geen dubbelspel met de lezer, onthoudt hem geen informatie, maar vertelt. En toch bouwt de schrijver bladzij na bladzij spanning op, niet door het ontbreken van  kennis omtrent de gebeurtenissen maar louter door de sensitieve wijze van vertellen. De mens dicht op zijn huid gezeten, is een kwetsbaar wezen. De schrijver maakt ook geen gebruik van  de techniek van wisselende vertellers, maar schrijft vanuit het perspectief van de hoofdpersoon Andrews, de man die levenservaring wil opdoen door deel te nemen aan de bisonjacht, een laatste kans om de Amerikaanse ziel te doorgronden voordat de frontier is bereikt en hij zich bij een sedentaire bestaanwijze op het land of in de stad, de metropool moet neerleggen. De lezer kan zich gegrepen voelen door deze romantiek, maar ook zonder deze aandrang neemt de schrijver hem of haar in een houdgreep. Zelfs indien sprake is van een zekere weerstand tegen een dergelijk, bijna re-actionair verlangen naar avontuur, zal deze snel verdwijnen wanneer Andrews eenmaal onderweg is, op zoek naar de verwezenlijking van zijn zucht naar een nog onbestemd levensgevoel. In zekere zin is Andrews de grote truc van Williams. Hij is de nog onervaren, jeugdige en bijna naieve man, die open staat voor het leven en zijn uitdagingen, bereid de grenzen van zijn fysiek en geest op te zoeken. Hij is bijna de onschuld zelve, het onbeschreven blad. Alles is nieuw en de moeite van het onderzoeken waard. Hij gaat geen moeilijkheden uit de weg. Integendeel, hij wil het leven in zijn volheid ervaren. De bisonjacht is  te zien als een initiatierite voor Andrews als jongeman. Hij doorstaat alle beproevingen om volwassen te worden. Miller is voor hem de grote medicijnman, de leider, de  belichaming van de onverwoestbare man, het gezag. Hij is de bron van kennis en ervaring, de onverstoorbare en onverschrokken held, die de strijd met de natuur aangaat, bedachtzaam, weloverwogen en kundig. Hij is vertrouwenwekkend, kenner van de wisselvallige natuur en van roekeloosheid zoals de vakkundige huidensnijder/viller Schneider demonstreert. Voor Charley Hoge, de ossendrijver, is hij zonder reserve de grote voorman, de man die weet wat hij doet. Maar als voerman waarschuwt Charley Hoge deze Miller voor het risico dat hij neemt, wanneer hij de wagen beladen met huiden door de rivier wil leiden. Dit is letterlijk en figuurlijk het omslagpunt in de roman. Moed verandert in overmoed. Miller blijkt een onbeheerste bezetene. Schneider vindt de dood, Hoge wordt een zombie, een verdwaasde. Dit kon niet uitblijven. De bisonjacht was ontaard in een systematische slachting, meedogenloos, zinloos, ongeremd.( Is de titel Butcher’s Crossing niet al een vooruitwijzing naar de slachting, meer dan een onschuldige plaatsnaam?) De massamoord wordt door de natuur beantwoord met een sneeuwjacht, een uiterste beproeving van het lichaam, de geest, de solidariteit en het uithoudingsvermogen, die stilaan ondergraven worden met als noodlottig einde, de kanteling van de overladen wagen, meegesleurd in de stroom, de teloorgang van de trofee en de verdrinking van Schneider, de eenling die zich eerder al uit de groep losmaakte en zo zijn Alleingang beeindigde. Toch kent het boek niet de spanning uit de traditionele western als een strijd tussen bad en good guys. De verhouding tussen de vier mannen is gecompliceerder, want persoonlijker. Hoge is bij uitstek de volgeling, de man die zich tracht de redden met spreuken uit de bijbel. Hij is de namaak mens.  Schneider is de eenling par excellence. Die uit is op zelfbehoud en geld.  Alleen de huid  heeft waarde, het leven gaat niet dieper dan de huid.Wanneer hij verdrinkt, loont zelfs zijn hoed niet de moeite om uit het water gered te worden.  Miller, de jager, is kundig ook in het doden, maar blijkt het leven niet naar zijn hand te kunnen zetten. De slachting wordt door Miller als bezetene omgezet in een inferno ofwel een potlach, de absolute destructie van het zgn bezit, de bisonhuiden van Mc Donald. De Amerikaanse inleider Michelle Latiolais verwijst hiervoor naar  de Amerikaanse vernietigingsoorlog in Vietnam ten tijde van het schrijven van het boek. Even goed denkbaar is een verwijzing naar de frontier ideologie met de genocide van de Indiaanse volkeren, dat ze impliciet eerder al suggereert, maar eigenlijk niet uit een Amerikaanse mond wil komen. Nergens echter wordt de rücksichtslose bisonjacht als zodanig veroordeeld. Wel beschreven in zijn afmattende, robotachtige en finale moorddadigheid gelijk ook de Holocaust niets anders is dan de consekwente, absolute vernieting van de Joden. Afmattend omdat het de moordenaar uitput. Robotachtig inzoverre de automatische piloot bij het doden wordt ingezet. ( ook de Duitse soldaten konden het geen uren volhouden tijdens de massale executies). Toont zich hier de ware aard, de natuur van de mens, het ontspoorde wezen, het gemankeerde dier met zijn thanathos instinct? Het wezen met de onwezenlijke, lege blik op het beslissend moment. Zijn laatste verweer bij de uiterste beproeving? Andrews reinigt zich na de slachtpartij in de koude bron, maar de vlekken op zijn schoenen, zijn kleren blijven. Ook vraagt hij zich af, zijn eigen gezicht aftastend, of Francine hem nog zal herkennen. Is hij veranderd na de moord op het zelf, de vernietiging van iets in hemzelf? Ook het inferno, de vernietiging van de huiden, wordt uitgebeeld als een waanzinnige en ultime brandstichting zonder enige ethische connotatie. Het zijn scenes van een onomkeerbare verwoesting pur sang, indringend en absorberend. Misschien is het boek wel een impliciete kritiek op de Amerikaanse maatschappij met zijn historische geweldadigheid en drang tot onbeperkte exploitatie van bestaansbronnen. De grenzeloze dadendrang gaat gepaard aan een bezetenheid en verblinding voor de natuur en het verstand. Is Miller uiteindelijk niet ook een Lucifer, de meest verlichte en tenslotte gevallen engel, die onheil en kwaad brengt in de wereld?

Augustus 2014-08-06

Curacao