Stoner, van John Edwards Williams

Titel: Stoner

Auteur John Edwards Williams

Spectaculair door zijn Ingetogenheid

Een meesterlijke, klassieke roman, die doet denken aan het werk van Virginia Woolf, zoals in een boekrecensie wordt gezegd. Een Amerikaanse roman die lange tijd vrijwel onopgemerkt is gebleven, zeker bij het grote publiek en sinds enige tijd in het buitenland furore heeft gemaakt, zich op de commerciële boekenmarkt tot bestseller heeft ontwikkeld.( Vaak geen aanbeveling, dit keer wel) Een merkwaardig fenomeen dat misschien meer zegt over de boekenmarkt dan over het boek en de schrijver. De verbazing hierover deelt men hoofdzakelijk toe aan het feit dat de roman gaat over het leven van een saaie docent Engelse letterkunde in een universiteitsstadje in de Amerikaanse  staat  Missouri, dat zich afspeelt in de eerste helft van de 20ste eeuw. Een figuur die absoluut niet tot verbeelding spreekt, maar  wiens leven door de schrijver  wordt verteld als een indringend drama. Een spectaculair boek door de ingetogenheid van Stoner en de verleidelijke stijl van de schrijver.

Stoner is een man van boerenafkomst die zich aan de universiteit ontwikkelt tot een degelijke docent temidden van enkele uitgesproken collega’s en studenten. Hij trouwt een vrouw, die hem een kind baart, maar hem gevangen houdt in een zielloos huwelijk, bij tijd en wijle hysterisch is en hun dochter gebruikt als splijtzwam tussen de ouders. Korte tijd heeft Stoner een liefdesaffaire met een student. Omwille van zijn huwelijk en de universiteit, beëindigt hij de relatie. Hij verspeelt zijn carrière perspectief. Zijn leven wordt gedwarsboomd door de voorzitter van een werkgroep en zijn pupil, beiden gehandicapt en (mede daardoor?) kwaadaardig en kleingeestig.

De schrijver zegt in een interview dat Stoner voor hem primair een vakman is – docent Engelse letterkunde – en zich onderscheidt door zijn onafbreekbare liefde voor het vak en de professie. Hij is het toonbeeld van een eenvoudig man, die tegenslagen incasseert, de grenzen van zijn talenten kent. Hij is vasthoudend, maar ook koppig, niet bereid tot compromissen wanneer kwaliteit van het onderwijs in het geding is. Hij is sober, geen asceet, wellicht epicurist te noemen in zoverre hij de plicht en de arbeid ervaart als een bron van welbevinden. Niet de opwinding maar de weldadigheid van een georganiseerd bestaan, daarin probeert hij zijn gemoedsrust ( ataraxia) te vinden. (Geluk is een te groot woord in deze sea of sadness)

De schrijver verstaat de kunst  om de lezer mee te voeren met de emoties van Stoner, die wanneer stuitend op hun grenzen weer omslaan in hun tegendeel.  Het leidt tot emotionele spanning en ontspanning, die elkaar afwisselen en soms even worden onderbroken  door korte beschrijvingen van de wereld rondom. Verkennend leidt hij de lezer doorheen de noodlottige ontwikkelingen, waarin Stoner gevangen wordt.  Ook de lezer raakt beklemd en bekneld in de spanningen, maar altijd weer vangt Stoner de slag op door zijn bijna onverstoorbare trouw aan zijn beroep alsook aan zijn mislukte huwelijk met de onmogelijke  echtgenote. Een onevenwichtige vrouw, beneden haar stand getrouwd, voortdurend gericht op een wisselend ideaal van de kleinburgerlijke middenstandsvrouw in de Amerikaanse samenleving. Hoe zwaar Stoner het ook te verduren krijgt, hij houdt zich overeind door de trouw aan zichzelf, aan zijn onverwoestbare wendbaarheid  en inzetbaarheid voor de universiteit. Stoner aanvaardt zijn persoonlijke grenzen  en zijn lot. Nog in het begin van zijn carrière zet een vriend zichzelf, Stoner en een derde neer als mislukkelingen – ongeschikt voor de werkelijkheid, de buitenwereld. Stoner zal dit niet vergeten. Innerlijke vrede, hoe moeilijk bereikbaar ook -  is eerder zijn leidraad dan de buitenwereld en zijn opinies. Hij incasseert, het is waar, meer dan een doorsnee mens verdraagt. Dat is zijn stille kracht.

De schijnbare saaiheid van de intellectueel Stoner is misschien de grootste uitdaging die Williams zich als schrijver heeft gesteld.  Hij blijkt even goed een figuur als Stoner neer te kunnen zetten als (later) de eerste Romeinse Keizer Augustus. Met Stoner is Williams  erin geslaagd  wisselende gevoelens en gebeurtenissen op een uiterst subtiele manier te beschrijven. Zijn taal getuigt van een klassieke fijnzinnigheid en kracht, die raken aan wat Virginia Woolf deed in haar boek the  Waves. Zoals zij de golven laat aanrollen, zich verheffen en omslaan, weet Williams de ziele roerselen van Stoner te doen opklinken. Williams spreekt, schrijft zachtmoedig en kalm, met een groot uithoudingsvermogen en een ongelooflijke nunacering en precisie, die de hand van een meester verraadt. Stoner vormt voortaan een levensgezel.