Het Boek 1Q84 van Haruki Murakami
(Voor wie het gelezen heeft)
Veelgeprezen, maar ook verguisd – a waste of time - als magnum opus lees ik 1Q84 van de Japanse schrijver Haruki Murakami in Monchique, een bergstadje in de Portugese Algarve. 1Q84 is een boek, een post-moderne roman, een tekst, een liefdesverhaal, een thriller, een detective? Ja, het is het allemaal en ook weer niet. Terwijl ik de laatste 2% van de tekst, zoals mijn kindle aangeeft, lees, loopt de buurvrouw naakt in en uit een doucheruimte over het binnenplaatsje, luidkeels ruziënd met haar man, ‘dat de warmwaterkraan niet werkt.´ Vanaf mijn balkonnetje onder een wassend maantje, leun ik voorover, kijk ik omlaag. De waterkraan wordt dicht gedraaid, de stemmen verstommen. Een voorval in de stroom van het bestaan, meer niet.
Ik heb het boek één keer gelezen. Niet in één ruk, daarvoor is 900 bladzij te veel. 1Q84 is een ‘andere’ roman zoals Murakami in het boek zegt. Gek genoeg is het als detective – lees ook Roberto Bolaño the Wild Detectives - een lineair verhaal, maar wel met veel uitstapjes ( digressie, uitweidingen die zo behaaglijk aandoen en misschien wel zo goed aansluiten bij de (verrassende) werking van ons brein). De constructie van 1Q84 is ingenieus, alleen overtroffen door de stijl. In eenvoudige taal neemt Murakami de lezer mee naar de wereld van vandaag - lang voorbij het 1984 van Orwell. Het begint al zo gewoon, een taxi in een file in de grote stad. Maar al snel ontvoert hij de lezer uit deze ‘gewone’ werkelijkheid tezamen met de vrouwelijke hoofdpersoon Aomame. Dat is wat de moderne technologie dagelijks met ons doet. We kunnen tegenwoordig overal en nergens zijn. De aardbol als network. Dankzij de technologie ontstijgt de werkelijkheid aan het rationele ontwerp van de mens, herneemt zijn plek en toont zijn ‘ware’ aard: absurd en bizar, maar levensecht. Ik denk dat het boek daarover gaat en daarom deze Orwelliaanse titel draagt. Ontvoering en vervoering in de zin van betovering, de werkelijkheid in andere gedaante – geen sur-realisme maar un-realisme zegt een criticus. Na de onttovering keert de betovering onverminderd krachtig terug.
Aomame zit in een taxi, luistert naar een symfonie van de Tjechische componist Janácek, vraagt zich af hoeveel mensen dit werk zullen herkennen aan de eerste tonen. Ofwel. Hoeveel lezers zullen deze absurde wereld van 1Q84 herkennen als de onze? Aomame merkt al gauw dat ze in een vreemde, ongewone taxi rijdt. En de lezer? Aomame een koele (serie-)killer en haar schoolvriendje Tengo, een frauduleuze (?) ghostwriter zoeken elkaar als twee koningskinderen, maar de werkelijkheid/het water is te diep. Het verhaal gaat over de stroom, de rivier, het water en zijn spiegelingen. De hoofdfiguren spannen zich om hun hoofd boven water te houden. Daar is de zuurstof. Vergeet niet te drijven.
1Q84 is het bestaan in slow motion. De hoofdpersonen zoeken de ondieptes, waar ze kunnen (stil) staan, mijmeren, bespiegelen, spieden en bespieden. Wie beweegt, zij of het water? Panta rei. Wie bespiedt, wordt bespied.( Zoals ook in de New York Trilogy van Paul Auster) Spiegeling en omkering. Wat is oorzaak, wat gevolg? Het is een zoektocht naar alomvattende causaliteit als grondwet van het bestaan; een niet aflatende strijd tegen chaos en beweging; een zachte hand om mensen in het gareel te brengen, dingen en gedachten in de juiste, logische volgorde te zetten. Het begrijpen van de wereld kent maar één uitweg, de absurditeit der dingen. Het onderzoek naar de samenhang van deze dingen leidt over de dwaalweg van de logica. De lezer volgt elke gedachte van elke persoon op de voet, elke stap leidt naar een valkuil, logisch! Murakami is weergaloos in het opwerpen van vragen over de allergewoonste zaken en voorvallen. Hij schrijft alledaagse taal, waarmee hij een muzikale en dromerige sfeer schept( die Proust wist te bereiken door zijn lange, genuanceerde zinsconstructies en Kafka met zijn zuivere volzinnen). Zijn verteltrant bezit een ongekende stuwkracht waarmee de voorvallen zich als het ware noodzakelijkerwijze aaneenrijgen. Hij ontketent een wisselstroom die personen en voorvallen oplaadt, aantrekt en afstoot. Hij bedrijft een ritmiek van schrijven die het lezen programmeert en electriseert. De stijl is als uitgebalanceerde muziek, klassiek of jazz, herneming van thema en oneindige variaties. Ik denk aan Glenn Gould die Bach speelt. Wie een story verkiest, sluit het boek.
Er is weinig hectiek, uitspatting, liederlijkheid of opwinding, wel gedoseerde spanning, moord en doodslag, veel alledaagse seks, maar voor het overige een geduldige voortgang van gewone en ook ongewone gebeurtenissen, afzonderlijk en fijnzinnig beschreven, vertraagd in hun voortgang, onder de loupe gelegd, verstild en uitvergroot, waardoor ze een zekere autonomie verkrijgen. Hoe lang kijkt de lezer niet met Aomama en Tengo naar de maan? Altijd wordt met grote nauwkeurigheid de tijd en de plaats, de weersgesteldheid en de gemoedstoestand beschreven. Vragen en gedachten worden breed uitgesponnen. Conversaties zijn levendig en fijnzinnig. Het lijkt alsof de hoofdpersonen stap voor stap een som moeten oplossen. De detective die in het derde deel zijn intrede doet is zo lelijk als Socrates en verstaat ook de kunst van de vroedvrouw. Ook hij krijgt zijn on-verdiende loon. Dat maakt hem op de valreep nog sympathiek.
Leven en lezen lopen dooreen. De roman herschrijft een roman. Ghostwriting in optima forma. De roman verschrijft, vervormt, verdubbelt , kantelt en doorkruist de werkelijkheid tot een roman ontstaat, waarin de werkelijkheid van de lezer zichtbaar wordt. Het lezen van dit werk is een kwestie van overgave en uitlevering aan de stroom van een onuitputtelijk voortgang der dingen, een inherente metafysiek van het alledaagse leven doorweven van toegepaste technologie. Uitdagend soms ook vermoeiend. Het reguleren van de ademhaling als bewuste uitdaging en noodzaak. Lastig. Maar, probeer de stroom, die je drijvend houdt, te voelen
Soms ontstaat een gevoel van een teveel, een overschot, nee beter van een surplus. De battery is full; time to unplug from the socket. De vraag is waarom Murakami het zover laat komen of dat hij dit bewust nastreeft - alsof hij de strijd met de tijd niet wil opgeven – onder invloed van Proust of misschien als een poging een Zen-beleving op te roepen niet door korte koans maar door met eindeloos geduld de wetten van de causaliteit stuk te schrijven? Het surplus ontstaat door de uiterste precisie en de verfijning van de stijl, die de slow motion bijna tot stilstand brengt. De dingen beginnen te zweven – op eigen kracht. Het ding verschuilt zich in het ding. Een ervaring ook uit de werkelijkheid, waar het origineel verdwijnt achter de copie, de reproductie en de verveelvoudiging. Wat is echt, wat is onecht? Het water stroomt over en langs de rots. Er is geen rots? Exact: dit is geen verhaal, geen roman. Dit is de rots die ontbreekt. In het Engels zegt men dan: substance ontbreekt. Het doet me ook denken aan de foto’s van de zuid-Afrikaan Guy Tillim, die niet zozeer objecten fotografeert als wel de ruimte tussen de dingen, de bomen, de bergen, de huizen, de lantaarnpalen. Zo schrijft Murakami over de stroom van het moderne bestaan, het leven in de stad, de hectische beweging van de moderniteit en niet zozeer over de personen in de roman. Hij doet dat vanuit de optiek van een bewuste slow motion. En eerst dan zie je twee manen aan het firmament.
Is dit een typisch Japans werk? Ontegenzeggelijk is de setting eigentijds en Japans. De hoofdpersonen zijn rationeel en sensitief, vaak cerebraal, altijd modern, zeker in hun voorliefde voor gadgets, die hun leven styleren. Niet de ziel, maar de huid toont de inwerking (het patina) van het leven. Vormgeving staat in de traditie van schrijvers als Tanizaki en Kawabata. Het gemak waarmee Murakami schrijft en verleidt, het gemak waarmee hij de lezer over de onzichtbare rots tilt – is een literaire sensatie van de eerste orde. Verwant aan het Japanse bloemschikken en thee drinken?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten