Gonçalo M.Tavares, Jerusalem

Titel: Jerusalem

Auteur: Gonçalo  M. Tavares

Vertaler: Anna Kushner

5 maart 2015

Dit is het eerste werk van deze Portugese schrijver, dat ik lees, terwijl hem al in 2005 de literaire Saramago Prijs werd toegekend. Persoonlijk zet ik hem in het rijtje Portugese schrijvers Fernando Pessoa, Antonio Lobo Antunes en Saramago.

In de vroege ochtend  dwalen vijf mensen, die de slaap niet kunnen vatten, in een onbekende stad rond een kerk waar ze elkaar tegenkomen. Theodor Busbeck, de psychiater, op zoek naar seks,  Mylia zijn gescheiden vrouw uit een psychiatrische inrichting, Ernst Spengler, de verwekker van haar kind Kaas, dat de oude ex-echtgenoot Theodor opvoedt en Hinnerk Obst, de kinderlokker met een geweer. Zij hebben allen hun eigen verhaal, angsten, pijnen, obsessies, verbeelding en ‘honger’ die staat voor lust, drang en instinct. Hun levens raken verstrengeld, vervormd, verwond en vertroebeld. Het zijn geisoleerde mensen, die op een wonderlijke, vaak beangstigende manier met elkaar verkeren. De gebeurtenissen spelen zich hoofdzakelijk af in de inrichting. Ernst Spengler en Mylia verwekken in de inrichting hun zoon Klaas, die geadopteerd wordt. Het is ook de plek waar Mylia zonder haar instemming wordt gesteriliseerd. Later keren beiden terug in de samenleving, in de onbekende stad.

Busbeck schrijft intussen aan een historie van de horror, onderzoekend of de mensheid een cyclus van gruweldaden doormaakt waarbij op den duur een evenwicht ontstaat tussen volken of landen op het punt van het verrichten en ondergaan van gruwelen. Het onderzoek van de historie leidt wellicht tot een instrument met voorspellende waarde voor de verdeling van gruweldaden over de aarde in de toekomst. Een  onderzoek naar de objectieve geschiedenis van de horror. Hoofdstuk XV heet Europa 02 en schetst het ongrijpbare van de horror. De andere hoofdstukken dragen alle de namen van de personen over wie daar geschreven wordt.

Tegelijkertijd bedrijven en ondergaan alle personen in hun eigen leven ellende, die tot hun psychische verwringing leidt, ook in het leven van Gompertz, de directeur psychiater van de inrichting, die in status en voornaamheid de rivaal is van Busbeck en natuurlijk de beroepmatige onderdrukker of kweller is van de patienten zoals  o.a. Mylia en Spengler.

De kracht van Jerusalem ligt in de understanding die de lezer krijgt voor de geestelijke verwringing, in het begrip voor het afwijkende psychisch leven van de hoofdpersonen. Het kenmerkt zich door een voortdurende spanning, die ook weer telkens wordt onderbroken doordat wordt omgeschakeld naar het levensverhaal van een andere persoon. De verhalen lopen door elkaar, stoppen, worden hernomen en vormen geleidelijk aan als losse draden een stevige streng, waarin ook de lezer gewikkeld wordt. De personen bewegen onvermijdelijk in de richting van een dramatische ontknoping, wanneer ze uiteindelijk op die vroege ochtend in de onbekende stad elkaar tegen het lijf lopen. Is de verdwazing in het begin van het verhaal ogenschijnlijk toeval, het blijkt de kiem van het noodlot in zich te dragen.

De losse structuur van het verhaal en de tegelijkertijd strakke en eenvoudige verteltrant creëren een soort ongrijpbaar realisme mede ook dankzij de verweving van de zgn objectieve geschiedenis van de horror en de aangrijpende absurditeit van de persoonlijke levens. Daarmee is het een eigentijds werk, een moderne roman van de vervreemding, die binnen en buiten de inrichting niet veel verschilt.

N.B. Het is beklemmend te ontdekken dat de nacht van 29 mei in Jerusalem ook in de novelle Charlie Bloem( van mijn hand) een keerpunt is, dat daar gekoppeld is aan de datum van de aanslag in Praag op Heydrich, de organisator van de holocaust. Ik las Jerusalem nadat ik Charlie Bloem bij lulu.com had uitgegevenhttp://www.lulu.com/shop/derk-cools/charlie-bloem/paperback/product-21901486.html en in de maand februari interviews in lokale kranten had gegeven. Beklemmend blijft het.